ธรณีพิบัติภัย (Geohazard)

ภัยธรรมชาติที่เกิดจากกระบวนการทางธรณีวิทยา เช่น

• แผ่นดินไหว
• สึนามิ
• ดินถล่ม
• หลุมยุบ
• ภูเขาไฟระเบิด
• หิมะถล่ม

แผ่นดินไหว

ความหมาย

ความหมาย

เป็นภัยพิบัติธรรมชาติที่เกิดจากการสั่นสะเทือนของพื้นดิน อันเนื่องมาจากการปลดปล่อยพลังงานเพื่อลดความเครียดที่สะสมไว้ภายในโลกออกมา

สาเหตุ

• เกิดจากการกระทำของมนุษย์ เ่น การทดลองระเบิดปรมาณู การระเบิดเหมือง
• เกิดตามธรรมชาติจากการเคลื่อนที่ของเปลือกโลก

  โลกแบ่งตามโครงสร้างภายในได้เป็น 5 ส่วน ได้แก่

  • ธรณีภาค(lithosphere) ประกอบด้วย
    • เปลือกโลก (Crust)
      • เปลือกทวีป (Continental crust) ประกอบด้วยหินแกรนิตเป็นส่วนใหญ่
      • เปลือกสมุทร (Oceanic crust) ประกอบด้วยหินบะซอลต์เป็นส่วนใหญ่
    • ชั้นแมนเทิลด้านบน (Uppermost mantle เป็นวัตถุแข็งรองรับเปลือกทวีปและเปลือกสมุทร
  • ชั้นแมนเทิลส่วนล่าง (Upper Mantle) จะมีอุณหภูมิต่ำกว่าแมนเทิลส่วนล่าง ทำให้หินชั้นนี้ค่อนข้างเปราะมากเมื่อมีแรงมากระทำทำให้เกิดแผ่นดินไหวได้
  • ชั้นแมนเทิลส่วนล่าง (Lower Mantle) ชั้นนี้อุณหภูมิสูงกว่า หินจะเริ่มมีคุณสมบัติความยืดหยุ่นที่อุณหภูมิสูงเกิน 1,300 ⁰C ทำให้สามารถไหลได้เหมือนของเหลว แต่ยังเป็นของแข็งอยู่
  • แกนโลกชั้นนอก (Outer core) ประกอบด้วยเหล็กและนิกเกิล หลอมละลาย อุณหภูมิที่ชั้นนี้อยู่ระหว่าง 1,000-3,500 ⁰C เป็นชั้นที่ทำให้เกิดสนามแม่เหล็ก
  • แกนโลกชั้นใน(Inner core) ประกอบด้วยเหล้กนิกเกิลในสถานะของแข็งแม้ว่าอุณหภูมิของชั้นนี้อยู่ที่ 5,000 ⁰C แต่ที่ไม่หลอมละลายและอยู่ในสถานะของแข็งเนื่องจากความกดดันที่สูงทำให้อะตอมเรียงชิดกันคงสภาพความเป็นของแข็งไว้ได้

  

ส่วนของเปลือกโลกไม่ได้ต่อเป็นผืนเดียวจะคล้ายกับจิกซอว์ เรียกว่า แผ่นเปลือกโลก หรือเพลต ( plates) ซึ่งประกอบด้วย 7 แผ่นใหญ่ ได้แก่ แผ่นแปซิฟิก, แผ่นอเมริกาเหนือ, แผ่นอเมริกาใต้, แผ่นยูเรเชีย, แผ่นแอฟริกา, แผ่นแอนตา์รกติก, แผ่นออสเตรเลีย

แหล่งของมูล วิชาการธรณีไทย, Lesa,USGS

ระดับความรุนแรง

บอกระดับความรุนแรงของแผ่นดินไหว

• มาตราเมอร์คัลลี (Mercalli scale)

  ขนาด	ความรู้สึกหรือการตอบสนองของผู้คน
  I	ไม่รู้สึก
  II	รู้สึกสั่นไหวเล็กน้อยและรู้สึกไดเฉพาะผู้ที่อยู่กับที่
  III	คนในบ้านรู้สึกเหมือนรถบรรทุกแล่นผ่าน
  IV	คนส่วนใหญ่รู้สึกเหมือนรถบรรทุกแล่นผ่าน
  V	ทุกคนรู้สึกว่าสิ่งของขนาดเล็กเคลื่อนที่
  VI	คนเดินเซ สิ่งของขนาดใหญ่เคลื่อนที่
  VII	คนยืนนิ่งไม่ได้ อาคารเสียหายเล็กน้อย
  VIII	อาคารเสียหายปานกลาง
  IX	อาคารเสียหายมาก
  X	อาคารถูกทำลายพร้อมฐานราก
  XI	แผ่นดินแยก สะพานขาด
  XII	สิ่งปลูกสร้างถูกทำลาย พื้นดินเป็นลอนคลื่น

• มาตราริกเตอร์ (The Richter Magnitude Scale)

  ขนาด (ริกเตอร์)	ประเภท
  <3.0	แผ่นดินไหวขนาดเล็กมาก (Micro)
  3.0-3.9	แผ่นดินไหวขนาดเล็ก (Minor)
  4.0-4.9	แผ่นดินไหวขนาดค่อนข้างเล็ก (Light)
  5.0-5.9	แผ่นดินไหวขนาดปานกลาง (Moderate)
  6.0-6.9	แผ่นดินไหวขนาดค่อนข้างใหญ่ (Strong)
  7.0-7.9	แผ่นดินไหวขนาดใหญ่ (Major)
  >8.0	แผ่นดินไหวใหญ่มาก (Great)

ข้อควรปฏิบัตเวลาเกิดแผ่นดินไหว

คลื่นสึนามิ (Tsunami)

ความหมาย

เป็นการเคลื่อนย้ายของกลุ่มคลื่นน้ำปริมาณมาก โดยสึนามิเป็นภาษาญี่ปุ่นมาจากคำว่า สึ(Tsu)ที่มีความหมายว่าท่าเรือ และนามิ(nami)ที่แปลว่าคลื่น ชื่อนี้มาจากการที่ชาวประมงญี่ปุ่นกลับเข้าฝั่งหลังจากออกหาปลาและพบคลื่นขนาดใหญ่เข้าทำลายท่าเรือ

สาเหตุ

• เกิดจากการกระทำของมนุษย์
  เช่น การทดลองระเบิดปรมาณูใต้น้ำ
• เกิดตามธรรมชาติ
  เช่น แผ่นดินไหว การปะทุของภูเขาไฟใต้น้ำ ดินถล่ม อุกกาบาตตกลงในมหาสมุทร

  ถ้าเกิดจากแผ่นดินไหว จะเป็นแผ่นดินไหวประเภทแผ่นธรณีเคลื่อนที่เข้าหากัน (Convergent Plate Boundary)

ระบบการแจ้งเตือน

การตรวจจับสึนามิจะใช้อุปกรณ์ตรวจจับสัญญาณที่เป็นทุ่นลอยและเครื่องวัดคลื่นสั่นไหว เซนเซอร์ของอุปกรณ์ใต้ทะเลจะส่งผลการวัดการเปลี่ยนแปลงของความดันน้ำไปยังทุ่นลอยซึ่งจะส่งข้อมูลไปยังดาวเทียมและข้อมูลจากดาวเทียมส่งต่อไปยังศูนย์เตือนภัยสึนามิ ระบบจะมี 2 แบบคือ ระบบในสภาวะปกติและระบบในกรณีมีเหตุการณ์ ซึ่งโดยทั่วไปจะทำงานในระบบสภาวะปกติ แต่ทุ่นลอยจะเปลี่ยนเป็นภาวะมีเหตุการณ์ถ้าพบการสั่นไหวที่เร็วผิดปกติ นักวิทยาศาสตร์จะนำข้อมูลไปวิเคราะห์โอกาสความเป็นไปได้ในการเกิดสึนามิ และแจ้งเตือนไปยังศูนย์ชายฝั่งเพื่อให้ประชาชนอพยพ

ระบบเตือนภัยที่ใช้ในปัจจุบันพัฒนาโดยองค์การบริหารบรรยากาศและมหาสมุทร (NOAA) ประเทศสหรัฐอเมริกา ชื่อ DART (Deep-ocean Assessment and Reporting of Tsunamis)

ทดสอบระบบการทำงาน D.A.R.T. II

ท่านสามารถของกด Trigger Mode และ Request Mode เพื่อดูการทำงานของ D.A.R.T. II

แหล่งข้อมูล : National Oceanic and Atmospheric Administration

ข้อควรปฏบัตเวลาเกิดสึนามิ

• หากอยู่ในบ้านให้ติดตามประกาศเตือน แต่หากอยู่ในเขตที่ต้องอพยพให้ออกจากบ้านทันที และปฏิบัติตามคำแนะนำของหน่วยฉุกเฉินในท้องถิ่น
• หากอยู่ในโรงเรียน ให้ปฏิบัติตามคำแนะนำของครูหรือเจ้าหน้าที่ของโรงเรียน
• หากอยู่ที่ชายหาดหรือใกล้มหาสมุทร, ใกล้แม่น้ำลำธาร ให้ย้ายไปยังพื้นที่สูงถ้าท่านรู้สึกว่าแผ่นดินสั่นสะเทือนโดยไม่ต้องรอเสียงประกาศเตือนภัย
• หากอยู่ในรถ ให้หยุดรถและรีบออกจากรถไปยังพื้นที่สูง
• หากอยู่ในเรือ ให้เรือออกห่างจากชายฝั่ง เพราะบริเวณชายฝั่งเป็นจุดที่อันตราย และติดตามฟังข่าวสารจากหน่วยงานราชการ
• ข้อสังเกต หากระดับน้ำทะเลแห้งอย่างรวดเร็ว อย่าวิ่งลงทะเลแต่ให้รีบวิ่งขึ้นที่สูง

แหล่งข้อมูล: กรมทรัพยากรธรณี

ดินถล่ม

ความหมาย

คือการเคลื่อนที่ของมวลดินหรือหินตามแรงโน้มถ่วงของโลก ดินถล่มในเมืองไทยโดยมากจะมีสาเหตุมาจากน้ำ น้ำจะลดแรงต้านทานและทำให้เกิดการเลื่อนไหล มีโอกาสเกิดมากบริเวณภูเขาที่มีความลาดชัน

สาเหตุ

• สภาพธรณีวิทยา
  ชนิดของหินในแต่ละท้องถิ่น หินแต่ละชนิดมีอัตราการผุพังต่างกัน ทำให้แต่ละที่มีความเสี่ยงในการเกิดดินถล่มแตกต่างกัน โดยบริวเณที่มีอัตราการผุพังสูงจะมีโอกาสเกิดดินถล่มได้สูงกว่า
• ลักษณะภูมิประเทศ สถานที่มีความลาดชันมีโอกาศเกิดดินถล่ม บริวเณที่มีการรับน้ำฝนจะโอกาสเกิดการเคลื่อนตัวและถล่มได้มากกว่า
• ปริมาณน้ำฝนฝนตกที่หนักต่อเนื่องทำให้ดินไม่สามารถอุ้มน้ำได้ เนื่องจากความดันของน้ำในดินเพิ่มขึ้น และยังทำให้แรงยึดระหว่างดินลดลง ทำให้ดินเคลื่อนตัวได้ง่าย คณะสำรวจพื้นที่เกิดเหตุถล่มภาคเหนือตอนล่าง, 2550 พบว่า
  ถ้าปริมาณน้ำฝนมากกว่า 90 มิลลิเมตรในเวลา 1 วันจะเกิดน้ำป่าไหลหลาก
  ถ้าปริมาณน้ำฝนมากกว่า 150 มิลลิเมตร อาจจะเกิดดินไหลหรือดินถล่ม
  
• สภาพสิ่งแวดล้อม
  คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ (2540) รายงานผลการศึกษาสาเหตุการเกิดดินถล่ม ที่บ้านกระทูนเหนือ ซึ่งเป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงสภาพผืนป่าเป็นสวนยาง โดยเฉพาะต้นยางที่มีขนาดเล็ก
  ต้นไม้มีรากที่ช่วยยึดหน้าดิน รวมถึงรากพืชยังดูดซึมน้ำช่วยชะลอการอิ่มตัว

ข้อควรปฏบัตเวลาเกิดดินถล่ม

• หนีขึ้นที่สูง และหลีกเลี่ยงเส้นทางที่เป็นบริเวณร่องรอยดินไหล
• ถ้าตกลงไปในน้ำ อย่าพยายามว่ายทวนให้หาท่อนไม้เกาะและพยายามหาต้นไม้ปีนให้พ้นน้ำ
• ข้อพึงสังเกตว่าอาจจะเกิดดินโคลนถล่ม
  • มีฝนตกมากกว่า 100 มิลลิลิตรต่อวัน
  • ระดับน้ำในห้วยสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว และสีน้ำเปลี่ยนเป็นสีดิน
  • มีเสียงดังมาจากในป่า ลำห้วย

แหล่งข้อมูล: กรมทรัพยากรธรณี

หลุมยุบ

ความหมาย

เป็นธรณีพิบัติภัยประเภทหนึ่ง พบได้ในภูมิประเทศที่ใต้ผิวดินเป็นหินปูน หินโดโลไมต์ และหินอ่อนซึ่งหินเหล่านี้ละลายได้ในน้ำใต้ดิน ทำให้เกิดโพรงหรือถ้ำใต้ดิน และเมื่อมีสิ่งที่มีน้ำหนักมากมากดทับทำให้เกิดการพังกลายเป็นหลุมยุบ

ภาพหลุบยุบที่เมืองกัวเตมาลา
แหล่งที่มาของภาพ: Paulo Raquec/Guatamalan government

ในปีพ.ศ. 2553 หลังจากที่เมืองกัวเตมาลาถูกพายุอะกาธาพัดถล่มเป็นเวลาหลายวัน ผลที่ตามมาคือหลุมยักษ์ขนาดใหญ่ ตามรายงานข่าวไม่มีผู้ใดได้รับบาดเจ็บหรือเสียชีวิตจากการเกิดหลุมยักษ์ หลุมยักษ์นี้ต่างกับหลุมยุบทั่วไปเพราะโดยปกติหลุบยุบจะเกิดจากการละลายของหินปูนแต่เมืองกัวเตมาลาส่วนใหญ่จะอยู่บนหินภูเขาไฟ ประเภทหินพัมมิสซึ่งเป็นหินที่ง่ายต่อการกร่อน

สาเหตุ

• เกิดจากการกระทำของมนุษย์
  เช่น การสูบน้ำบาดาล การวางท่อใต้ดิน
• เกิดตามธรรมชาติ
  เช่น แผ่นดินไหว สึนามิ
• ปัจจัยทำให้เกิดหลุมยุบ
  • บริเวณที่มีหินปูนเป็นองค์ประกอบ
  • มีโพรงหรือถ้ำใต้ดิน
  • มีตะกอนดินปิดบาง (ไม่เกิน50 เมตร)
  • ระดับน้ำใต้ดินมีการเปลี่ยนแปลง

ข้อควรปฏบัตเวลาเกิดหลุมยุบ

• ล้อมรั้วบริเวณห่างจากขอบหลุมไม่ต่ำกว่า 15 เมตร เพื่อป้องกันไม่ให้คนหรือสัตว์ตกหลุม พร้อมทั้ติดป้ายห้ามเข้า
• แจ้งให้หน่วยงานราชการระดับทอ้งที่และกรมทรัพยากรธรณี มาตรวจสอบพื้นที่
• ข้อพึงสังเกตว่าอาจจะเกิดหลุมยุบ
  • มีการทรุดตัวของกำแพง รั้ว เสาบ้านโดยไม่พบสิ่งผิดปกติ
  • ประตูหน้าต่างบิดเบี้ยว ปิดยาก มีรอยปริแตกบนกำแพง
  • ต้นไม้เกิดการเหี่ยวเฉาเป็นบริเวณแคบๆ
  • เกิดแอ่งน้ำขนาดเล็ก
  • น้ำในบ่อหรือสระขุ่นโดยไม่มีสาเหตุ

ภูเขาไฟระเบิด

สาเหตุ

เกิดจากการที่หินหนืดที่เรียกว่า"แมกมา"ภายใต้เปลือกโลกได้รับแรงดันทำให้เกิดการแทรกตัวตามรอยแตกออกมาสู่ภายนอก โดยมีแรงปะทุ สิ่งที่ออกมาประกอบด้วย หินหนืดเมื่ออกมาเรียกว่า "ลาวา", ไอน้ำ, ฝุ่นละออง, ขี้เถ้า, แก๊สต่างๆเ่น ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ และคาร์บอนไดออกไซด์

บริเวณที่พบ

ข้อควรปฏิบัตเวลาเกิดการระเบิดของภูเขาไฟ

• อพยพตามคำแนะนำของหน่วยงานราชการ
• หลีกเลี่ยงแม่น้ำและพื้นที่ต่ำ
• ก่อนออกจากบบ้าน ให้ใส่เสื้อแขนยาว กางเกงขายาว ใส่แว่น สวมหน้ากากอนามัย และเตรียมผ้าเปียก
• ถ้าอยู่ภายในบ้านไม่ได้อพยพ ให้ปิดหน้าต่างและประตูและช่องต่างๆเพื่อปองกันเถ้าที่จะเข้ามาภายในตัวบ้าน